Ik ben Nanda Baldew, heb een partner en ben moeder van een zoon. In mijn dagelijks leven ben ik advocaat en houd ik mij voornamelijk bezig met het personen- en familierecht. Dit is een vrij breed rechtsgebied. Hieronder vallen o.a. echtscheidingen, alimentatie- en omgangszaken. Maar daarnaast doe ik ook psychiatrisch patientenrecht, jeugdzaken en strafzaken. Verder ben ik voorzitter van de Stichting Nederland Suriname Antillen Gendervraagstukken. Met mijn bestuur houdt ik mij hierin o.a. bezig met de verbetering van politieke participatie van vrouwen, het ter discussie stellen van de positie van vrouwen in het hoger kader, gelijke beloning, economische zelfstandigheid en seksuele diversiteit.
Het is december en de meeste van ons hebben in hun warm huis een mooie kerstboom en kerstversiering geplaatst. De economie is gegroeid en we hebben meer te besteden, dus we pakken dit jaar groter uit. We zijn ook al volop bezig met het kerstmenu. Wordt het een degelijke Hollandse pot of iets exotisch? Wie zullen we uitnodigen? Wordt het onze familie, de buren of onze goede vrienden of kennissen? Van al deze vragen die kerst stress opleveren heeft onze dakloze medemens geen last. Neen, hij heeft het veel te druk met basale zaken als waar hij vandaag slaapt, hoe hij geld zal regelen en wat hij vandaag zal eten. Gelukkig is daar de barmhartige mens die tijdens de kerstperiode extra wil zorgen voor de medemens die het slecht heeft. De voedselbank loopt vol van goederen geschonken door scholen, diverse instellingen en de detailhandel die het deze week als kerstpakketten zal verstrekken aan onze medemens die aan de onderkant van de samenleving leeft. Echter, mijn dakloze cliënt die ik gisteren als advocaat bijstond heeft hier helemaal geen weet van. Hij gaf een medewerkster van de dakloze opvang een mep die hiervan aangifte deed. Mijn cliënt, psychisch in de war, stelde dat hij last heeft van schizofrenie en wiet verslaafd is. De reclasseringsambtenaar schreef dat cliënt misschien onder invloed van zijn verslaving een mep had gegeven, maar kon dit niet met zekerheid vast stellen en onthield zich van een strafadvies. Mijn dakloze cliënt had gehoopt dat hij reclasseringscontact opgelegd zou krijgen, zodat hij van zijn problemen zou afkomen. Maar helaas voor hem, dit gebeurde niet. Toch was hij blij dat de rechter hem veroordeelde tot een paar dagen onvoorwaardelijke gevangenisstraf en een paar dagen voorwaardelijk. Blij zei hij tegen de rechter dat hij hoopte nu eindelijk een keer een degelijke Hollandse pot te krijgen en voor enkele dagen zich geen zorgen hoefde te maken waar hij zal slapen. Het zal me niet verbazen als mijn verwarde dakloze cliënt binnenkort weer een geschikt moment zal uitzoeken om ook zijn voorwaardelijk deel uit te zitten, zodat hij tijdens de kerst er warmpjes bij zit. Op mijn vraag of hij geen familie heeft waar hij terecht kan, zei hij: “Familie, die heb ik wel, maar ik weet niet eens waar ze wonen”. Zo ver is hij afgedreven van zijn familie dat hij waarschijnlijk eenzaam zal sterven. Maar hij zegt gelukkig te zijn.
Tara’s jeugd en de ontwikkeling van een bipolaire stoornis
Tara Oedayraj Singh Varma is geboren op 29 augustus 1948 te Brits-Guyana uit een ongehuwde moeder. Tara is gediagnosticeerd met een bipolaire stoornis (manisch-depressiviteit). Ze ervaart wisselende stemmingen en lijdt aan een angststoornis met paniekaanvallen en straat- en pleinvrees. Tara heeft een belaste psychiatrische familiegeschiedenis. Haar moeder en andere familieleden van moeder’s zijde lijden aan zware depressies vermoedelijk voortkomend uit een bipolaire stoornis.
Zo vertelde Tara Oedayraj Singh Varma zelf dat haar nani (oma van moederszijde) aan schizofrenie leed. Tara komt uit een vooraanstaande familie in Suriname. Het was een grote schande dat haar moeder ongehuwd was toen ze geboren werd. Ze is daarom door haar nani opgevoed.
“ Mijn nani is een Goerdin. Ik hield erg veel van mijn nani. Mijn nana (vader van moeder’s zijde) stierf toen ik een baby was. Mijn nani heeft altijd als een beschermengel om mij heen gestaan. Het was mijn nani die aan schizofrenie leed, ze hoorde stemmen. Als kind vonden wij dat leuk, want ze was niet kwaadaardig, ze was altijd heel lief en ook haar stemmen. We liepen in de tuin altijd achter haar aan en vroegen altijd met wie ze aan het praten was. Wij hebben haar altijd zo geaccepteerd. , Wisten wij veel. Wel weet ik dat ze tot 3 keer toe zelfmoord heeft willen plegen en ook af en toe kort in het ’s Lands Psychiatrisch Instituut in Suriname heeft gelegen. Nooit en te nimmer werd hierover gepraat en nu nog wordt hier sporadisch over gesproken, terwijl zelfmoord vaker in mijn familie voorkomt. Mijn jongste broer Frank Kisoensingh, hoog begaafd, was op 18 jarige leeftijd student economie. Hij pleegde zelfmoord. Mijn broer Dennis heeft het ook geprobeerd, en ikzelf ook”, verteld Tara.
Ze vervolgt haar verhaal: “In alle gelederingen van een ieder die rechtstreeks afstamt van onze nani Goerdin komt dit voor, tot nu toe, in de vijfde generatie. Helaas wil men er niet over spreken, hoewel ik de situatie opengegooid heb, waardoor een paar neefjes en nichtjes hulp hebben gezocht net als ik. Ik hou erg van mijn familie maar dit gegeven is een zwaar soort gedoe in onze familie.”
Je ziet dat in deze familie er in het verleden nauwelijks gepraat is over de psychische stoornis die voorkwam in de familie, vanwege het taboe dat er op heerste. Door er niet over te praten en het weg te stoppen hebben de familieleden waarschijnlijk niet de juiste, of helemaal geen behandeling gekregen. Een paar weken geleden sprak ik nog iemand die mij vertelde dat de broer van haar man zichzelf had gesuïcideerd, terwijl hij aan een zware depressie leed. De familie sprak niet over zijn depressie met hem. Ook na zijn dood praat men niet over zijn situatie. Je hoeft je nergens voor te schamen. Er zijn veel beroemdheden die lijden aan een psychische stoornis, denk aan Hollywoodsterren als Catherine Zeta-Jones (bipolaire stoornis), Angelina Jolie (depressie), Brad Pitt (depressie), maar ook Bollywoodsterren zoals Parveen Babi die leed aan schizofrenie van het paranoïde type en zich in alle eenzaamheid suïcideerde en de nieuwe rijzende ster Deepika Padukone die aan zware depressies lijdt. Gelukkig praten een aantal sterren openlijk over hun ziekte en helpen zij anderen om hier anders mee om te gaan.
In dit blog bespreek ik het boek “Mijn leven in drijfzand†van de auteur Radjesh. Het boek betreft een autobiografie van de schrijver over zijn leven als Hindoestaanse homoseksueel. Homoseksualiteit is een taboe onderwerp in heel veel gemeenschappen. Ook in de Nederlandse gemeenschap blijkt dit nog steeds een moeilijk onderwerp te zijn getuige het feit dat men moeizaam uit de kast komt. Zo speculeren velen dat premier Rutte homoseksueel is en volgens mijn homoseksuele vrienden kunnen zij zien wie gay is en zijn zij ervan overtuigd dat Rutte wel homoseksueel is. Echter, uit de kast komen kan grote consequenties hebben voor zijn carrière, m.n. op internationaal niveau. Zo zie je maar welk taboe er rust op homoseksualiteit.
Het boek is door de auteur niet geschreven vanuit de behoefte om zijn verhaal te vertellen, maar meer vanuit de behoefte om zijn ervaringen te verwerken. Radjesh is zelf nog veel te bang om in de openbaarheid te treden met zijn verhaal, maar hoopt dat hij met dit boek meer begrip kan krijgen voor homoseksualiteit. Aan het taalgebruik in het boek moest ik even wennen. In het boek komen heel veel extreme gevoelens voor. Vooral de haat naar de eigen broers, moeder, en stiefvader en zijn moslimfamilie domineert. De wijze waarop Radjesh deze gevoelens beschrijft is uitzonderlijk.
In het boek vraagt Radjesh zich af waarom hij een abnormale jeugd heeft gehad. Een leven zonder liefde van zijn ouders. Een moeder die niet van hem heeft gehouden en hem niet heeft beschermd, ook al bleek hij homoseksueel te zijn. Waarom hebben zijn broers hem met messen bewerkt en waarom hebben ze hem willen prostitueren? Waarom hebben de Nederlandse hulpverleners hem niet geholpen toen hij heel hard hulp nodig had? Deze vragen zijn heel indringend, maar het antwoord is simpel. Hoewel de tijdsgeest enigszins is veranderd wordt in een vrij land als Nederland homoseksualiteit nog steeds als ziekte gezien. Er wordt zelfs gedacht dat het besmettelijk zou kunnen zijn en mensen maken het voor duivels uit. Velen begrijpen niet dat dit een seksuele geaardheid is waarmee men geboren wordt. Ook de moeder en stiefvader van Radjesh dachten dat de homoseksualiteit van Radjesh een ziekte was en duivels was wat uitgedreven moest worden en brachten hem naar een voodoo man die de ziekte en de duivel moest uitdrijven. Echter, toen deze voodoo man erachter kwam waarom zijn moeder Radjesh naar hem had gebracht werd deze heel boos en zei dat dit geen ziekte was en zei tegen Radjesh dat het wel goed zou komen. De voodoo man had gelijk. Het kwam goed, maar niet nadat Radjesh de meest vreselijke avonturen in zijn leven had beleefd.
Het leven van Radjesh veranderde drastisch toen zijn biologische vader overleed. Zijn ouders hadden een relatie vol geweld, drank en drugs gehad. Op z’n zevende jaar vertrok zijn moeder naar Nederland zonder Radjesh hier iets over te vertellen. Pas op Zanderij ontdekte deze joch van 7 jaar dat zijn moeder naar Nederland vertrok. Hij bleef met twee broers in Suriname achter. Maar vanaf dat moment had Radjesh een zwervend en onregelmatig bestaan. Een leven zonder affectie van zijn familie. Hij werd flink mishandeld door zijn twee oudere broers. Hij ontdekte ook toen op jonge leeftijd, hij was toen 8 jaar, zijn homoseksualiteit. Hij kreeg met een oudere jongen een seksuele relatie. Wij noemen dit pedofilie, maar Radjesh ziet dit anders. Hij had behoefte aan liefde en warmte en op deze manier kreeg hij van deze jongen deze liefde en warmte. Op dat moment wist Radjesh niet eens wat homoseksualiteit was. Deze relatie werd abrupt verbroken toen hij naar Nederland moest vertrekken om zich met zijn moeder en de nieuwe man van zijn moeder te verenigen. Hier kreeg hij vooral te maken met het Islamitische geloof van zijn stiefvader wat hij ervoer als een onrechtvaardig geloof. Hij mocht geen tv meer kijken, mocht niet naar liedjes van Lata Mangeshkar luisteren, omdat ze Hindoe is, terwijl zijn moeder en stiefvader wel een Duitse softpornoserie op tv volgden. Maar ook zij hielden op met tv kijken toen ze een pelgrimstocht naar Mekka hadden gemaakt. Volgens Radjesh kent de Islam alleen maar verplichtingen en is dit een godvrezend geloof, terwijl hij als Hindoe geborene dit niet kende. Al vroeg in zijn jeugd begon Radjesh de Islam te hekelen.
Ondertussen heeft Radjesh diverse seksuele escapades met jongens die wat ouder zijn dan hem. In al zijn naïviteit verteld hij bij het eten aan tafel dat hij homoseksueel is . Hierna breekt de hel los. Zijn moeder slaat hem met de Koran op het hoofd, om zo in een poging de ziekte en de duivel uit te drijven uit Radjesh. Hij wordt voortdurend door zijn moeder en broers geslagen en gescholden. Zijn moeder brengt hem zelfs naar een voodoo man om hem te genezen. Helaas voor haar helpt dit niet. Radjesh probeert via zijn mentor op school hulp te krijgen, maar dit mislukt. Radjesh wordt bewerkt met een mes door zijn broer en wordt genoodzaakt opgenomen in het ziekenhuis waar hij voor observatie moet blijven. Radjesh heeft dan al zoveel mishandeling meegemaakt en geen hulp gekregen en vertrouwt daarom de artsen in het ziekenhuis niet en loopt weg. Het ziekenhuis geeft hem als vermist op. Radjesh slaapt op straat en wordt snel door de politie in de kraag gevat. Hij wordt naar de gevangenis gebracht waar hij zijn verjaardag voor het eerst viert. De politie draagt hem in goed vertrouwen over aan de Kinderbescherming. Maar helaas krijgt hij van de homofobe maatschappelijk werker geen hulp. Ook van het Leger des Heils krijgt hij geen slaapplek vanwege hun homofobie. Hierna begint Radjesh een zwervend bestaan en beland in de prostitutie. Niet omdat hij bewust hiervoor gekozen had, maar dit ging per toeval toen een oude Marokkaanse man hem voor een vluggertje meenam en hem hiervoor betaalde. Radjesh vertelt in zijn boek over de vele Marokkaanse jongens die hij als seksuele partner heeft gehad. Dit geeft ons ook een inkijk in de beleving van seksualiteit van Marokkaanse jongens. Volgens Radjesh zijn Marokkaanse mannen oversekst.
Gelukkig voor Radjesh komt hij maatschappelijk werkers van Humanitas tegen die hem aanbieden uit de prostitutie te stappen en een “normaal†leven te gaan leiden. Hij neemt hun hulp aan en komt dan weer terug in een “stabiel†leven. Maar toen begon de ellende pas. Hij wist toen nog niet, dat een mens ook kapot kan gaan aan een verleden dat je achtervolgt. Hij was in drijfzand opgegroeid, in ellende waarin hij zichzelf als kind staande moest houden. In een verzorgingsstaat die hem niet verzorgde, maar nog dieper in drijfzand trok. En toen hij dacht dat hij eruit was geklommen, bleken zijn herinneringen zijn nieuwe drijfzand.
Opvallend in dit verhaal is dat Radjesh geen affectie van zijn moeder en broers heeft gekregen. Ondanks het feit dat Radjesh vreselijk is mishandeld door zijn familie en een miserabel leven op straat heeft gehad en door god en mensen verlaten was heeft hij nooit een suïcide poging gewaagd, hoewel hij er misschien wel aan gedacht heeft. Dit getuigd van een sterke persoonlijkheid.
Verder zal het boek op 24 februari a.s. gepresenteerd worden in buurthuis Boerenplein aan de Mandelaplein 1 en kunt u zich aanmelden voor de presentatie via stichtinghindustani@gmail.com. Ook dan zullen de boeken te koop worden aangeboden.
In het kader van 40 jaar staatkundige onafhankelijkeid in Suriname is er op 16 oktober j.l. een lezing gehouden in theater Vaillant door dr. Lila Rambocus-Gobardhan.
Mevrouw Gobardhan-Rambocus is opleidingscoördinator Nederlands van de masteropleiding Nederlandse Taal een Cultuur van het Institute for Graduate Studies and Research (IGSR) van de Anton de Kom Universiteit van Suriname in Paramaribo; was jarenlang verbonden aan het Instituut voor de Opleiding van Leraren (IOL) en is nu voorzitter van de Raad van Toezicht van het IOL. Zij studeerde Nederlands en Algemene Taalwetenschap in Utrecht en promoveerde in 2001 aan de Universiteit Leiden op een studie over de taal- en onderwijsgeschiedenis van Suriname. Haar broer, Soerindre Rambocus, was een van de vijftien mannen die op 8 december 1982 werd omgebracht in Fort Zeelandia (Paramaribo, Suriname) op verdenking van een tegencoup.
Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 verruilden vele Hindoestanen hun geboortegrond op zoek naar een beter bestaan in Nederland. Dit werd de tweede migratie voor deze cultuurgroep in relatief korte tijd. De migratie van Surinaamse Hindoestanen naar Nederland kun je onderverdelen in drie fasen: de individuele migratie (voorlopers van voor de Tweede Wereldoorlog), elitemigratie van studenten tussen 1946 en 1965, en de massamigratie, die rond 1975 haar hoogtepunt bereikt en zich doorzet tot 1980.
In haar lezing zal mevrouw Gobardhan-Rambocus ingaan op de politieke implicatie dat tot de massamigratie rond 1975 heeft geleid.
Dames en heren, goedenavond.
Het is mij een genoegen u deze lezing te presenteren. Ik zal ingaan op de politieke verwikkelingen die tot de massamigratie hebben geleid rond de onafhankelijkheid van Suriname. Daarvoor begin ik vroeger in de tijd dan u misschien zou verwachten.
Suriname bestaat al sinds de plantagekolonie gesticht werd door de Engelsman Francis Willoughby in 1651. In Europa was men echter al vanaf de 15e eeuw op zoek naar goud, en het goudland El Dorado, moest ergens in ons oerwoud liggen. Toen waren er nog geen grenzen, zoals wij die kennen, dus het goudland kon evengoed in Brazilië zijn, dat al 150 jaar vóór Suriname een Europese eigenaar had, Portugal. In 1667 werd Zeeland de eigenaar van Suriname, dat het later moest overdragen aan het bestuur der Nederlanden.
We weten al dat slaven het harde werk op de plantages deden en in 1873 namen onze voorouders, Hindostaanse immigranten, dat over en vanaf 1890 kwamen Javaanse immigranten erbij. Hindostaanse contractkoelies kwamen in opstand, omdat ze als werkvee behandeld werden. Vanaf het begin beklaagden ze zich over het zware werk, de lage lonen en de lange werkdagen. In het laatste kwart van de 19e en het begin van de 20e eeuw braken er grote opstanden uit op de plantages Zoelen en Zorg en Hoop (1883), en op Alliance en Mariënburg (1902). Het is ook belangrijk om te weten hoe naar Aziatische immigranten gekeken werd vóór 1950. Ik heb het vooral over immigranten, maar ook op de volkscreolen, de mensen van de pras’ o’so, nakomelingen van slaven, werd neergekeken, hoewel de Creoolse elite met hen wel enige verwantschap toonde. Lou Lichtveld, de bekende auteur Albert Helman, die leefde van 1903-1997, vertelde dat hij in zijn tienerjaren Chinese vriendinnetjes had, maar met Hindostanen “ging hij ‘naer ’s lants gelegenheyt’ niet om: die koeliekinderen stonken om niet te spreken van de ‘onbeschaafde Javaantjes’ “. Hindostanen en Javanen werden als vreemde indringers gezien voor wie men op zijn hoede moest zijn. Ze moesten ook alleen als arbeiders in de landbouw werken, en ze moesten geheel opgaan in de overige bevolking, dus als zelfstandige groepen verdwijnen. Daar wilde de Hindostaans-Javaanse Centrale Raad, opgericht in 1946, tegenin gaan. De voormannen van deze raad waren C.R. Biswamitre, A. Karamat Ali, S. Rambaran Mishre en Ming Doelman, allen benoemde statenleden.
Als we dus denken aan politieke ontwikkelingen met betrekking tot Suriname, dan beginnen deze als nazaten van tot slaaf gemaakten en nazaten van immigranten zich begonnen te roeren, omdat ze verbetering van hun leef- en woonomstandigheden wensten. We zijn dan al in het midden van de 20e eeuw als politieke partijen worden opgericht. Deze richting, het heft in eigen handen nemen, en zodoende mede zorgen voor het eigen welzijn, begon met de toespraak van koningin Wilhelmina, die in 1942 de koloniën, waaronder Suriname, autonomie beloofde. Vóór de eerste politieke partijen, hadden de Hindostaanse immigranten verenigingen, waarin ze al duidelijk hun stem lieten horen, omdat ze meenden dat ze een factor waren, waar rekening mee gehouden moest worden. Ze richtten de eerste politieke partijen op, zoals de Moeslim Partij (1946) en de Hindostaans-Javaanse Politieke Partij (1946), die in 1949 opgingen in de Verenigde Hindostaanse Partij (VHP). Ook de Javanen hadden in 1949 hun eigen partij, Kaum Tani Persatuan Indonesia (KTPI). Samen met de katholieke Progressieve Surinaamse Volkspartij (PSV, 1946) voerden deze Aziatische partijen strijd voor algemeen kiesrecht in 1949, zodat zij gekozen vertegenwoordigers in de Staten van Suriname zouden hebben.
In die tijd maakten de Creolen het grootste deel van de bevolking uit, ze hadden de beter betaalde banen, kenden de Nederlandse taal en cultuur goed en zagen zichzelf als de eigenlijke bewoners van Suriname en ze keken neer op de Hindostaanse en Javaanse immigranten. Deze waren immers vreemde indringers, omdat ze slavenwerk hadden gedaan en nog deden.
De Nationale Partij Suriname (NPS), ook opgericht in 1946, was de partij van deze Creolen, die lichtgekleurd waren. De NPS wilde geen algemeen kiesrecht, maar zij stond daar alleen in. Exponenten, zoals de eerder genoemde Lou Lichtveld (Albert Helman), meenden dat algemeen kiesrecht verlenen aan mensen die er niet mee zouden kunnen omgaan, hetzelfde was als een scheermes in de handen van een kind. Het statenlid Lim A Po, zelf van Chinese afkomst, een selfmade man, getrouwd met een Creoolse vrouw, die zich bij de Creoolse elite had genesteld, meende dat er te weinig alfabeten waren en dat men dergelijke mensen, Hindostanen en Javanen dus, die niet eens een politiek programma konden lezen, bezwaarlijk op voet van gelijkheid kon laten kiezen en het lid Smit tenslotte vond dat er een overgangsmaatregel moest komen, tot iedereen de leeskunst machtig zou zijn. Weet u, er waren toen nauwelijks politieke programma’s (Dit alles is te lezen in de Handelingen van de Staten van Suriname, 1947-1948.) Het ging er bij deze lichtgekleurde groep Creolen om, dat immigranten niet zouden mogen stemmen en ook de volkscreolen niet, want ook onder hen waren er weinig geletterden. Zelfs vrouwen zouden pas mogen stemmen als de mannen vonden dat zij daar rijp voor waren. Toch kwam het kiesrecht voor mannen en vrouwen, aangenomen in de Nederlandse tweede Kamer, maar Suriname, dat was dus dezelfde Creoolse elite, mocht van Nederland bepalen hoe het kiesstelsel eruit zou zien en dat werd een zeer ondemocratisch stelsel. Er waren 21 zetels te verdelen, 10 voor Paramaribo en 11 voor de overige districten en het principe was: the winner takes all. De uitslag van de eerste algemene verkiezingen van 1949 was dat de NPS met 32% van de stemmen 62% van de zetels kreeg (13) kreeg en de VHP en KTPI 8 zetels, terwijl zij 68% van de stemmen hadden.
Als gevolg van het algemeen kiesrecht kwamen de latere grote leiders van de Hindostanen en de volkscreolen, Pengel en Lachmon, in het parlement. Toch zou het tot 1955 duren eer zij nauwer met elkaar zouden samenwerken. Deze samenwerking werd door de Creoolse elite als een bedreiging van haar positie ervaren, wat in feite ook zo was. De NPS, toen nog de elitepartij, had in 1955 de verkiezing verloren, maar Lachmon zorgde ervoor dat Pengel in Saramacca werd gekozen en zodoende weer statenlid werd. Deze samenwerking heeft 12 jaar stand gehouden en deze leiders hebben samen twee regeringen gevormd en daarom sprak men over verbroederingspolitiek, maar in 1967 vormde Pengel, die minister-president werd, een regering met een splintergroep van de VHP, de Actiegroep, die slechts twee jaar het land regeerde. De verbroederingspolitiek bleek dus een wankele basis te hebben. Een grote onderwijsstaking in 1969 heeft tot gevolg dat premier Pengel zijn mandaat teruggeeft. Hij ging ervan uit dat gouverneur Ferrier hem opnieuw zou belasten met de formatie van een kabinet, omdat de NPS de meeste zetels had. Maar Ferrier besliste anders. Er kwam een zakenkabinet, vervolgens waren er verkiezingen en de VHP werd de grote winnaar. Lachmon heeft het dan voor het zeggen. De regering Sedney-lachmon stelde kort na het aantreden in 1969 de nationale vrije dagen Holi Phagwa en Idulfitre in, wat haar niet in dank werd afgenomen door een deel der Creolen. Wel was er instemming met 1 mei, Arbeidersdag, als nationale vrije dag. Nu zal ik het hebben over de loop van de onafhankelijkheid. Vanaf begin jaren ’60 gingen stemmen op Suriname onafhankelijk te verklaren. Lachmon heeft altijd gesteld dat hij voorstander is van onafhankelijkheid als de meerderheid van het Surinaamse volk dat wenst. Een referendum zou moeten komen, maar dat is niet gebeurd. De Partij Nationalistische Republiek (PNR) van Eddy Bruma, wenste dat Suriname al op 1 juli 1963 (bij de herdenking van 100 jaar afschaffing slavernij) onafhankelijk zou zijn, en zij was zelfs bereid dat af te dwingen.
Hoewel de NPS het sedert haar bestaan wel vaker over de onafhankelijkheid van Suriname heeft gehad, had ze dat nooit tot een issue gemaakt, totdat in 1973 de voorzitter van de NPS, Henck Arron, een regering vormde met de Partij Nationalistische Republiek (PNR) van Eddy Bruma. Op 15 februari 1974 maakte Arron bekend dat Suriname op geen later tijdstip dan ultimo 1975 onafhankelijk zou worden. Arrons wens was ingegeven door de nieuwe PvdA-regering van Den Uyl, die reeds in zijn regeerprogramma had opgenomen dat Nederland geen kolonies meer mocht hebben. Zo werd Suriname tegen wil en dank onafhankelijk. Arrons regering was geen weerspiegeling van de Surinaamse bevolking, in die zin dat er geen exponenten van de Hindostaanse bevolkingsgroep waren opgenomen en daarom waren Hindostanen bevreesd. Hun voorbeeld was Guyana, waar vooral na de onafhankelijkheid in 1966 een bepaalde vijandigheid tussen Creolen en Hindostanen heerste, waardoor schermutselingen ontstonden, die regelmatig uitmondden in relletjes, waarbij doden vielen, zoals in 1969. Dat was een schrikbeeld, ook omdat er toen in Suriname door de politieke ontwikkelingen een zekere animositeit bestond tussen Creolen en Hindostanen.
Vanaf de onderwijsstaking in 1969, die leidde tot de val van Pengel en zijn overlijden in 1970 en een steeds meer verslechterende sociaaleconomische situatie, waarin telkens weer stakingen ontwrichtend werkten, begonnen bewoners het land te verlaten. De regering Sedney-Lachmon was niet in staat goed beleid te voeren, wat ook gold voor de twee regeringen-Arron, die daarna volgden. Alle partijen spraken hun bezorgdheid uit over de groeiende trek naar Nederland, maar zij waren kennelijk niet in staat hun beleid te veranderen.
De uittocht, waarvan Suriname meer dan twintig jaar in de ban was, begon echter al in 1964. Volgens de volkstelling van 1971 hebben tussen 1964-1971 naar schatting 62.000 Surinamers het land hadden verlaten, van wie 57.000 naar Nederland waren vertrokken (Encyclopdie van Suriname, p. 498).
Nu weer terug naar de onafhankelijkheid. Niet alleen de VHP in de persoon van Lachmon, maar ook Salam Somohardjo, Albertine Liesdek-Clarke en Charles Lee Kong Fong van de NPS waren felle tegenstanders, die een eigen fractie vormden. Hierdoor had de coalitie van Arron een minderheid in het parlement en kon de wet op de onafhankelijkheid niet aangenomen worden. Een groot probleem dus. Het VHP-statenlid Hindori verbrak de impasse door voor deze wet te stemmen. Toch vertrokken Hindostanen en Javanen in grote getale naar Nederland, maar ook Creolen verlieten het land, wel in mindere mate.
Er waren inderdaad etnische spanningen tussen Creolen en Hindostanen, die tot protestacties en brandstichting leidden. Oppositie en coalitie stonden als kemphanen tegenover elkaar en dat had zijn weerslag op de bevolking. Het Hindostaanse deel voelde zich bedreigd, ook omdat in Guyana de Creoolse president Burnham een dusdanig beleid voerde dat Hindostanen zich in een hoek gedreven voelden en emigreerden naar de VS en Canada. Door de slechter wordende sociaaleconomische situatie in Suriname voelde een groot deel van de Hindostanen zich niet veilig in het land. Ze vreesden ook voor Creoolse overheersing, omdat de PNR, de grote voorstander van de onafhankelijkheid, volgens Hindostanen, een grote invloed had in het regeerbeleid. Hieraan werden ook gekoppeld de beelden uit Uganda van 1972, waar dictator Idi Amin de Hindostanen uit zijn land verdreven had en waar ze al hun bezittingen moesten achterlaten. Al deze beelden bleven dankzij de televisie op hun netvlies hangen.
Aangemoedigd door hun leiders verlieten grote groepen Hindostanen en Javanen en een kleinere groep Creolen Suriname. Cijfers van Zielhuis (Migratie uit Suriname, 1972) geven als emigratiepercentage 53% Creolen en 27% Hindostanen, maar het Algemeen Bureau voor de Statistiek (ABS) heeft uit de volkstelling van 1972 andere cijfers: 31% Creolen en 37% Hindostanen. Volgens het ABS, de publicatie Suriname in cijfers, uit 1972, was in de periode 1963 -1971 sprake van het begin van de grote trek naar Nederland. Nederland had in de jaren ’50 de schade van de Tweede Wereldoorlog hersteld, was volop in ontwikkeling en had daar menskracht voor nodig, vandaar dat er toen geen weerstand was tegen de komst van Surinamers. Integendeel, ze werden aangemoedigd. Het was de periode, waarin meisjes gezocht werden om opgeleid te worden tot verpleegster in Nederland en toen begon ook de vraag naar onderwijzers. Na 1973 vertrokken vooral laagopgeleide personen naar Nederland, meestal rechtstreeks vanuit de districten. Voor zover bekend, was C.R. Biswamitre de eerste Hindostaan, die voor studie naar Nederland vertrok in 1929. Hij studeerde voor de middelbare akte, MO Staatsinrichting, en na terugkeer in Suriname werd hij in 1930 de eerste gekozen Hindostaan in de Koloniale Staten. Na de Tweede Wereldoorlog begonnen Hindostaanse mannen voor studie naar Nederland te gaan en in de jaren zestig werd het normaler dat mannen en in mindere mate vrouwen met een Ams of Kweekschooldiploma of anderszins voor verdere studie naar Nederland vertrokken. In 1963 was het geschatte aantal personen van Hindostaanse afkomst voor studie in Nederland 660 (W.E. Juglal: Gedenkboek Manan). Gedenkboek 90 jaar Hind. Immigratie.
Onafhankelijkheidsverklaring in Paramaribo, 25 november 1975 V.l.n.r Premier Arron, Kroonprinses Beatrix en president Ferrier. Bron: Beeldbank, Nationaal Archief
In de periode van het militair bestuur was er ook sprake van een soepele toelating van immigranten in Nederland. Surinamers bleven vertrekken. Na de Decembermoorden in 1982 gingen opnieuw veel Surinamers naar Nederland. Na de decembermoorden in 1982 was de Nederlandse overheid in zekere zin ook soepel met betrekking tot de toelating. Velen konden binnenkomen vanwege humanitaire redenen, zoals gezinshereniging, e.d. Ook tijdens en na de Binnenlandse oorlog, die in 1986 begon, vertrokken Surinamers naar Nederland, onder wie veel Boslandcreolen. Exacte cijfers hierover zijn niet bekend.
De grote stroom van Surinamers rond de onafhankelijkheid, vooral van Hindostanen en Javanen, is mede gevoed is door de maatregelen van de Nederlandse overheid, die opvangcentra inrichtte, zoals die in Soest en Putten, en al op Schiphol was een loket waar de mensen uit Suriname zich konden melden. Deze berichten verspreidden zich zo snel via familie en kennissen, dat vooral vanuit de districten de mensen hun bezittingen te koop zetten om financiën voor hun reis te kunnen hebben. De opvang zou er immers voor zorgen dat zij hulp van de overheid zouden krijgen om een nieuw bestaan op te bouwen. Toen zich daarna ook nog het gerucht verspreidde -dat dus waar bleek te zijn- dat Nederland de poorten wilde sluiten, probeerden de mensen vóór de datum van de onafhankelijkheid weg te zijn. De Surinaamse regering kon echter afdwingen dat het niet gebeurde. Er zou nog vijf jaar vrij personenverkeer mogelijk zijn.
Na 1975 werd de algehele situatie in Suriname slechter, omdat politieke spanningen in het land ervoor zorgden dat er nauwelijks geregeerd werd. Premier Arron, die, om het proces rond de onafhankelijkheid goed te laten verlopen, Lachmon, de leider van de oppositie, direct na de onafhankelijkheid nieuwe verkiezingen had toegezegd, kwam zijn belofte niet na. Ook problemen in de krijgsmacht die maar geen oplossing kenden, zorgden ervoor dat onderofficieren een succesvolle greep naar de macht deden.
Jaimini riep Hindostanen ook op tot verdraagzaamheid. Dat was dus 1929. Concluderend wens ik te stellen dat Hindostanen vanaf hun komst in Suriname naar de bovengenoemde waarden hebben geleefd. Toen ze massaal naar Nederland vertrokken, zijn ook deze waarden de sleutel geweest en zijn het nog, voor hun maatschappelijk succes en hun bijdrage aan de Nederlandse samenleving.
Dr. Lila Gobardhan-Rambocus
Meer lezen over Surinaamse geschiedenis van deze auteur: Onderwijs als sleutel tot maatschappelijke vooruitgang. Een taal- en onderwijsgeschiedenis van Suriname, 1651-1975. Uitgeverij Walburg Pers, Zutphen, 2001. (e-mail: sabitrie@sraga.com)
Afgelopen weken heb ik in het kader van 40-jaar onafhankelijkheid van Suriname een aantal kavita’s (gedichten) van mijn vader gepost op Facebook die hij in de periode 1973-1978 heeft geschreven en die over de politieke situatie in Suriname gaat in deze periode. Ik beschouw zijn politieke gedichten uit deze periode ook als een stukje documentering van de geschiedenis van Suriname. De gedichten zijn in die periode geschreven en niet achteraf, dat maakt het dus uniek. Voor zover ik weet zijn er geen andere dichters die in die tijd over de politieke situatie in Suriname hebben geschreven.
Wie was mijn vader, wat was zijn relatie met Suriname en Nederland en waarom heb ik de behoefte om over hem te schrijven?
Om met de laatste vraag te beginnen kan ik u vertellen dat ik mijn vader een uniek mens vind. Hij was een cultuurliefhebber in hart en nieren. Hij was op ieder culturele evenement te vinden. Hij genoot van Bollywoodfilms waar hij een grote liefhebber van was. Hij was fan van Raj Kapoor, een vooruitstrevende acteur/regisseur met vooruitziende blik die ik dankzij mijn vader ook heel erg ben gaan waarderen, mijn vader was verder een grote fan van Mukesh. Ook de liefde voor Mukesh heb ik van hem meegekregen. Als dichter was hij dol op zijn Sarnami, maar ook de Hindi- en Urdutaal waren zijn favoriet. Ik ken geen enkel ander mens die dagelijks op ieder vrij moment en overal aan het schrijven is. Mijn vader had geen specifieke plek nodig om te schrijven. Hij kon overal schrijven, mits hij pen en papier bij zich had. Dat had hij dan ook altijd bij zich. Hij was geen grote prater, maar observeerde altijd heel goed. Alles wat hij om zich heen zag en hoorde kon hij in dichtvorm omzetten. Zelfs het nieuws bracht hij in dichtvorm. De woorden bleven vloeien uit zijn pen. Hij schreef Kavita’s ghazals, rubayaat, liedjes, korte verhalen, toneelstukken en moppen. Hij was geen gelegenheidsschrijver, maar had niet de intentie om hoge literaire werkjes te schrijven. Zijn streven was voor het gewone volk te schrijven en herkenbare onderwerpen te bespreken en dat is hem gelukt. Tot op de laatste dag van zijn leven dat hij buitenshuis doorbracht op een cultureel evenement in Amsterdam heeft hij het geluk gehad gedichten te mogen voordragen. Wel met bevende stem, want waarschijnlijk had hij toen al een hartaanval gehad. Ik heb hem daarna met de grootst mogelijke spoed naar het Erasmus Ziekenhuis gereden, waarna hij nooit meer thuis is gekomen.
Wie was hij?
Geboren op 16 september 1942 uit de relatie van Subhadra Sewpersad en Sewpersad Baldew was hij het tweede kind uit zijn gezin die uit 5 kinderen bestond. Hij werd Bidpersad Baldew genoemd door zijn ouders. Maar hij veranderde later zijn voornaam via een Rechtbankprocedure in Vedpersad. Geboren en getogen in district Commewijne had hij ook een nauwe band met de Javaanse gemeenschap in Commewijne waar hij de Javaanse taal leerde. In 1960 toen hij 18 jaar was kwam hij naar Nederland om een opleiding als kunstschilder te volgen. Maar het liep niet zoals hij had gepland en deed uiteindelijk een opleiding tot automonteur bij het bedrijf waar hij tijdelijk werkzaam was. Keerde met al zijn certificaten terug naar Suriname en had als eerste werkgever de suikerfabriek in Commewijne waar hij als monteur werd aangesteld. Hij trouwde in mei 1966 met mijn moeder, Dhanwati Chotkan. In 1968, mijn geboortejaar bedacht hij dat hij voor zijn nieuwe gezin toch wat verder in zijn leven wilde komen. En mijn vader die iedere avond mij in slaap suste met het liedje:
Raam Kare
Raam Kare Aisaa Ho Jaae
Meri Nindiyaa Tohe Mil Jaae
Mai Jaagun, Tu So Jaae
Mai Jaagun, Tu So Jaae (film Milan 1967)
vertrok wederom naar Nederland om zich verder te oriënteren op een verblijf in Nederland. In Nederland aangekomen pakte hij een opleiding technisch Engels op en ging aan het werk, maar hij had heimwee naar Suriname en zijn gezin en keerde toch maar weer terug. Hij had hierna diverse banen in Suriname, tekende en schilderde veel. Vooral mijn moeder werd in verschillende posities getekend, zoals bij het afwassen en strijken enz.. Ook het portret van Mahatma Gandhi tekende hij graag. In de jaren ’70 toen er politieke roerige tijden aanbraken in Suriname begon hij met het schrijven van zijn politieke gedichten. Op deze manier leverde hij kritiek op de maatschappelijke en politieke situatie in Suriname. Toen hij 5 jaar in dienst was bij het Ministerie van Openbare Werken & Verkeer mocht hij op buitenlands verlof. Het was 1975 en natuurlijk vertrokken we met het gezin, met 3 kinderen voor een paar maanden naar Nederland. Ook nu kon mijn vader geen definitieve beslissing nemen en besliste het lot dat wij een dag voor de onafhankelijkheid terugkeerden naar Suriname. Nog steeds waren het politiek roerige tijden en mijn vader bleef maar dichten en kreeg een podium van de VHP voor het voordragen van zijn gedichten en werd door de radio en tv uitgenodigd. Maar werd op 31 mei 1977 getroffen door een zwaar ongeval. Een psychiatrisch patiënt werd geplaagd door omstanders en deze psychiatrische patiënt zwaaide met een groot stuk hout rond waardoor mijn vader werd geraakt op zijn hoofd. De slag was zo hard dat zijn schedel voor een klein deel brak en zijn zenuw geraakt werd waardoor hij zijn linkerhand niet meer goed kon gebruiken. Na het ontslag uit het ziekenhuis raakte hij lichtelijk depressief, ook omdat hij niet meer kon schrijven. Hij heeft alles op alles gezet om zijn revalidatie te doen slagen en vertrok in oktober 1979 om gezondheidsredenen naar Nederland. Uiteraard speelde ook de politieke situatie van dat moment een rol. Mijn adjie (oma van vaderszijde) was ongerust dat als mijn vader in Suriname bleef en bleef schrijven hij door politieke tegenstanders uit de weg geruimd zou worden. Ze was dan ook blij dat hij naar Nederland vertrok. In Nederland ging hij weer werken bij het bedrijf waar hij als 18-jarige jongen zijn certificaten had gehaald, nl bij Hoogenboom b.v. in Rotterdam. Ondertussen bleef mijn vader gedichten schrijven en een podium zoeken voor zijn gedichten. Deze kreeg hij van radio Radhika, een Hindoestaanse piratenzender die geleid werd door Subhas Gogar. Later kreeg hij zijn podium bij radio Milan, een kabelzender in Rotterdam dat opgericht was door Kries Dokaloe waar hij dagelijks te horen was en een enorme populariteit genoot. De zender werd mede gedragen door andere omroepers zoals Bisoen Mahangoe en Bea Autar die haar carrière als omroepster bij Radio Milan begon.
Natuurlijk is het krijgen van een podium niet altijd over rozen gegaan. Ons gemeenschap is ongeletterd als het op schrijf- en dichtkunst aankomt, maar er zijn altijd enkelingen die menen een groot deskundige te zijn, terwijl ze zelf geen behoorlijk boek of gedicht kunnen schrijven. De kennis hierover is gelukkig gestaag aan het verbeteren. Voor mijn vader was het een droom om op het Milanfestival wat nu reeds meer dan 30 jaar bestaat zijn kavita’s voor te dragen, maar kreeg vanwege afgunst en onkunde hier nimmer een podium. Ook de mensen die hij zijn gedichten liet lezen om het te bundelen stelden dat de gedichten niet gelezen zouden worden en dat het dus geen zin had. Ook hier waren onkunde en afgunst troef. Het is waar dat destijds het lezen van gedichten een ver van mijn bed show was, want we zijn geen lezersvolk en laten we wel wezen de Surinaamse (onderwijs) politiek heeft er voor gezorgd dat het Sarnami een ondergeschoven kindje werd wat uiteindelijk heeft geleid tot onderwaardering van de Hindoestaanse gemeenschap van het Sarnami en ongeletterdheid in het Sarnami. Hindoestanen luisteren liever.
Vandaag precies 17 jaar geleden liet mijn vader het leven. Het was donderdagavond 23.59 uur en guur weer toen we een telefoontje van het ziekenhuis kregen dat hij er niet meer was. Hij had al een paar weken gevochten voor zijn leven, maar het heeft niet mogen baten. Hij was nog relatief jong, 56 jaar en stond nog midden in het leven. Hij had nog veel leuke dingen gepland, zoals een reis naar Mauritius en de overstap naar een nieuwe radiostation. Ook had hij nog veel kavita’s (gedichten) die nog onafgemaakt waren. Hij had een verschrikkelijke angst voor de dood en toch is het hem snel overkomen. Hij zij altijd dat hij lang zou leven. Zijn dood heeft ons diep getroffen en wij hebben ons op die dag afgevraagd waarom? We kregen van hem het antwoord. De volgende dag troffen we op de grond een geopende Bhagvad Gita aan met zijn horloge erop. We hebben nooit kunnen verklaren hoe dit Heilig geschrift uit de boekenkast op de grond was gevallen en dat dit niet eens in de buurt van de boekenkast lag. Maar het antwoord was dat het toch zijn tijd was geweest om het aardse bestaan te verlaten. Zijn crematie was buitengewoon indrukwekkend. Naast dat verschillende pandits en maulwi’s een toespraak wilden houden, waren er vele mensen gekomen die hem nooit eerder hadden gezien en zijn lijk aanraakten. Tot buiten het crematoriumgebouw stonden er mensen om afscheid van hem te nemen. Wonder boven wonder heeft iedereen die er was afscheid van hem kunnen nemen. Ik zelf had tot dan niet geweten dat hij zo populair was.
Schrijven was de passie van mijn vader en we namen daarom ook afscheid van hem met zijn lijflied die iedereen die hem kende en volgde ook kenden en wat heel erg van toepassing is geweest op zijn leven:
Main pal do pal ka shayar hoon
Pal do pal meri kahani hai
Pal do pal meri hasti hai
Pal do pal meri jawani hai
Main pal do pal ka shayar hoon
Het belangrijkste stukje vind ik zelf dit deel:
Kal aur ayenge nagmon ki
Khilti kaliyan choonewale
Mujhse behetar kahenewale
Tumse behetar sunnewale
Kal koi mujhko yaad kare
Kyon koi mujhko yaad kare
Masruf zamana mere liye
Kyon waqt apna barbadh kare (film: Kabhi Kabhi 1976)
Het is een boodschap aan zijn luisteraars en hij had al begrepen dat de drukke maatschappij geen tijd voor hem zou maken om nog naar hem te luisteren en hem nog te herinneren en dat er in de toekomst betere dichters, maar ook betere luisteraars zouden komen. Helaas hebben we die tijd nog niet bereikt. Ik ken geen Hindoestaanse dichter die de populariteit van mijn vader op dit moment evenaart, hoewel er sommigen zijn die denken dat ze grootse dichters zijn.
Ik besluit dit blog met een gedicht dat mij vader zelf heeft geschreven over het leven.
Zindagi aur Uljhan
Zindagi to chaar din ki hai, bhala uski kya bharosa
Aaj ham hain aur kal hamaare Aatmaraam ham hi ko de jaayenge dhoka
Dukh-sukh to janam se ant tak saath rahtein hain,
jina bhi ekhi baar, baaram-baar to milenga hi nahin moka
Zindagi ke dukh ke saagar ko jahaaz se na sahi,
to kaagaz ki naav se paar karlo, bhala aajtak use kisne roka?
Chatak-matak na mile to rukhi-sukhi hi khaakar guzaara karlo,
ek insaan ko aur chaahiye bhi kya siwaai ek chat, ek dhoti aur ek thaali-lota
Tere jite-ji to daktar tudjhe yeh khaana wo khaana minaahi kardeta hai,
islye apne aapko sambhaalo, varna aap dubla jaayenga ya to hoyaange ati moti-mota
Zindagi na to hamaare aur na hi to tumhaare ishaare par chalti hai
Yeh to waqt-waqt ki baat hai, ki insaan kabhi hansta to kabhi rota
Paanch tattva se to sabhi bana hai
to phir apne dhan-daulat par itna ghamand kyon?
Paani, aag, mitti, vaayu aur aakaash men to sabhi mil-jaega,
to bhala is men kaun hai bara aur kaun hai chhtota?
Bom-baarud, top, katlis aur laathi barsaana to sabhi ko aata hai,
Parantu dhan-daulat barsaane ke liye aajtak koi nahi socha (kavita: Vedpersad Baldew)
Den Haag 1968. Mijn vader met zijn certificaten onder zijn arm op zoek naar een baan
